روش مشاهده رفتار

1-پيش از انجام دادن مشاهده بايد طرح ونقشه مشاهده مشخص گردد ورفتار مورد بررسي به گونه اي عيني وبه صورت دقيق تعريف شود. مشاهده كننده به دقت بايد بداند كه در جستجوي چه نوع رفتار ويا خصايص افراد مشاهده شونده است .

اين مسأله به ويژه زماني اهميت بيشتري مي‌يابد كه مشاهده كنندگان مختلف بخواهند رفتار فرد يا افراد معيني را جداگانه مورد مشاهده وارزيابي قرار دهند . هر گاه مشاهده كنندگان در تعريف رفتار هاي مورد نظر توافق لازم را نداشته باشند، نتايج حاصل از مشاهدات آنان به جاي توصيف رفتار مورد نظر پژوهشگر ، توصيفي از رفتارهاي مختلف به دست خواهد داد .به عنوان نمونه ها‌يي از تعريف رفتارهاي مورد مشاهده به مثال هاي زير توجه كنيد:

فرض كنيد پژوهشگر مي‌خواهد علاقة دانش آموزان كلاس رانسبت به يك موضوع درسي از راه مشاهده مورد بررسي قرار دهد.او ممكن است علاقه به موضوع درسي را به صورت تعداد دفعاتي كه دانش آموزان درفاصلة زمان معين ودر ضمن بحث دربارة آن موضوع براي اظهار نظر ويا طرح پرسش دست خود را بلند مي‌كنند ، تعريف كند.همچنين ممكن است فقدان دقت وتمركز هنگام مطالعه را به صورت بعداد دفعاتي كه دانش آموز در فاصلة زماني معين به اطراف نگاه مي‌كند ويا با صحبت كردن با ديگران ويا با اشتغال به فعاليتهاي نامربوط ، دقت را مي‌گذارند ، تعريف كند.

2- در هر بار رفتار يك نفر مورد مشاهده قرار گيرد.فرض كنيد پژوهشگري مي‌خواهد در يك كلاس درس،علاقة دانش آموزان را نسبت به موضوع درسي مورد بررسي قرار دهد. اوبر اساس يك تقويم زماني كه قبلاً تهيه كرده است، درهر سه دقيقه فقط رفتار يك فرد را مورد توجه قرار داده ومشاهدات خود را دربارة اوثبت مي‌كند. بدين ترتيب در يك جلسة 45 دقيقه‌اي مي‌تواند رفتار 15 نفر را مشاهده ومشاهدات خود را ثبت كند.

3-رفتار آزمودني ها بايد در زمان‌هاي وموقعيت‌هاي متفاوت مورد مشاهده قرار گيرد. مشاهدة رفتار در موقعيت‌هاي متفاوت ، در زمان‌هاي كوتاه ومتعدد به پژوهشگر امكان مي‌دهد كه توصيف واقعي‌تر وجامع تري از رفتار آزمودني ها به عمل آورد. هر اندازه كه دفعات مشاهده بيشتر وموقعيت‌هايي كه در آن موقعيت ها مشاهده مي‌شود، متنوع تر باشد ، دقت، صحت و اعتبا مشاهدات نيز بيشتر خواهد بود.

4- هر گاه مشاهده شونده احساس كند كه رفتار او مورد مشاهده قرار مي گيرد ، ممكن است رفتار طبيعي خود را بروز ندهد ومشاهده كننده در توصيف رفتار او دچار اشتباه شود. بنابراين مشاهده بايد كاملاً در شرايط طبيعي وعادي صورت گيرد .زيرا احتمالاً رفتار آزمودني در يكم محيط ساختگي،با رفتار واقعي او متفاوت خواهد بود.

5-رفتار مورد مشاهده بايد در عمل قابل مشاهده وبررسي باشد.رفتار كودكان را آسان تر از رفتار بزرگسالان مي‌توان از طريق مشاهده مورد بررسي و مطالعه قرار داد. زيرا كودكان اغلب افكار واحساسات خود را كنترل مي‌كنند وآنها را بروز نمي دهند.در هر حال بايد رفتار هايي را مورد مشاهده قرار داد كه در شرايط عادي مشاهدة آنها امكان پذير باشد.

6-در مشاهدة رفتار بايد به موقعيتي كه مشاهده شونده در آن قرار دارد وبه عوامل موقعيتي كه مممكن است در رفتار او تأثير بگذارند،توجه كافي مبذول داشت. تغيير رفتار آزمودني بدون در نظر گرفتن محرك هاي محيطي وعوامل موقعيتي حاكم بر رفتار،اغلب نا كافي و گاه گمراه كننده خواهد بود . به عنوان مثال نا مساعد بودن دماي هوا و يا  وجود سر وصدا ممكن است مانع تمركز حواس آزمون هاي در پرداختن به يك فعاليت ذهني باشد .

7- رفتار هاي مشاهده شده با يد به هنگام مشاهده به گونه اي كه مشاهده شده است به طور عيني و بدون هيچگونه تعبير و تفسير سريع و يا ضمني ثبت شود. اما اگر ثبت مشاهده ات  در هنگام مشاهده رفتار سبب آشفتگي مشاهده شوندگان و يا جدايي مشاهده كننده از موقعيت مشاهده مي شود ، بهتر است در خارج  از جلسه مشاهده انجام گيرد . در اين صورت ثبت مشاهده ها در صورت امكان بايد بلافاصله پس از مشاهده يعني هنگامي كه هنوز جزئيات آن در ذهن مشاهده گر است صورت پذيرد. تفسير رفتارهاي مشاهده شده نبايد در ضمن مشاهده بلكه بايد مدتي پس از آن صورت گيرد در هر حال تعبير و تفسير مشاهده ات بايد به دور از هر نوع سو گيري و يا پيشداوري انجام شود.

8- پژوهشگر بايد بداند كه نتايج حاصل از مشاهده رفتار فقط نمونه هايي  از رفتار آزمودني را شامل مي شود . اعتبار و روايي رفتار هاي مشاهده شده زماني افزايش خواهد يافت كه اطلاعات حاصل از مشاهده با ساير اطلاعاتي كه درباره آزموني بدست آمده است ، تلفيق شود و تفسير جامعي از رفتار و خصايص وي ترميم گردد.